Asansör sistemleri, dikey ulaşımda kullanılan kompleks mekanik ve elektrikli sistemlerdir. Bu sistemlerin güvenliği ve işletme sürekliliği, yapı güvenliği ve kullanıcı emniyeti açısından kritik öneme sahiptir. Bu teknik değerlendirme raporu, Türkiye’de meydana gelen asansör kazalarının teknik analizini, ilgili yasal mevzuat ve standartlar çerçevesinde detaylı olarak incelemektedir.

Yasal mevzuat kapsamında, 04.05.2018 tarihli Asansör Yönetmeliği (2014/33/AB), 24.06.2015 tarihli Asansör İşletme ve Bakım Yönetmeliği ve ilgili standartlar temel düzenlemeleri oluşturmaktadır. Bu düzenlemeler, asansörlerin tasarım, imalat, montaj, bakım ve işletme süreçlerindeki teknik gereklilikleri belirlemektedir. Ayrıca 634 sayılı Kat Mülkiyeti Kanunu ve İmar Kanunu’nun ilgili maddeleri de asansörlerin yasal çerçevesini tamamlayıcı niteliktedir.

Asansörlerin bakımı yapılmadığı durumlarda Türk hukuk sisteminde sorumluluk dağılımı şu şekildedir:

Birincil Sorumluluk: Bina Yönetimi/Malik

634 sayılı Kat Mülkiyeti Kanunu’na göre asansörün bakımını yaptırmak öncelikle bina yönetiminin (apartman yöneticisi veya bina maliki) sorumluluğundadır. Yönetim, asansörün periyodik bakımlarını yetkili bir firma ile sözleşme yaparak düzenli olarak yaptırmakla yükümlüdür. Bakım yaptırılmaması durumunda doğacak zararlardan birincil derecede bina yönetimi sorumludur.

Belediye Sorumluluğu

İlgili belediye, yıllık periyodik kontrollerin yapılmasını sağlamak ve denetlemekle yükümlüdür. Asansör Periyodik Kontrol Yönetmeliği uyarınca, belediyeler A tipi muayene kuruluşları vasıtasıyla bu kontrolleri organize etmeli ve takip etmelidir. Ancak bakım yaptırılmaması durumunda belediyenin doğrudan sorumluluğu bulunmamaktadır.

Yargıtay İçtihatları

Yargıtay kararlarında (örneğin Yargıtay 3. Hukuk Dairesi’nin çeşitli kararlarında) asansör kazalarında bina yönetiminin bakım yaptırmama sorumluluğu açıkça vurgulanmıştır. Özellikle:

– Bakım sözleşmesi yapılmaması
– Periyodik kontrollerin yaptırılmaması
– Güvenlik eksikliklerinin giderilmemesi
– Uyarı levhalarının asılmaması
durumlarında kusur oranı büyük oranda bina yönetimine yüklenmektedir.

İdari Yaptırımlar

Asansör İşletme ve Bakım Yönetmeliği uyarınca bakım yaptırmayan bina yönetimine:
– İdari para cezası
– Asansörün kullanımının durdurulması
– Kırmızı etiket uygulaması
gibi yaptırımlar uygulanabilmektedir.

Hukuki Sorumluluk Dağılımı

Bir kaza durumunda sorumluluk dağılımı şu şekilde oluşmaktadır:
1. Bina Yönetimi: %60-80 (Bakım yaptırmama durumunda)
2. Bakım Firması: %0 (Sözleşme olmaması durumunda)
3. İmalat/Montaj Firması: %10-20 (İmalat hatası varsa)
4. Kullanıcı: %10-20 (Kullanım hatası varsa)

Bu oranlar her vakaya göre değişebilmekte ve bilirkişi raporları doğrultusunda belirlenmektedir.

Asansörlerin Teknik Yapısı ve Sınıflandırma

Modern asansör sistemleri, birbiriyle entegre çalışan kompleks bileşenlerden oluşmaktadır. Tahrik sistemi, asansörün kalbini oluşturur ve elektrikli veya hidrolik sistemler olarak ikiye ayrılır. Elektrikli asansörlerde, dişlili veya dişlisiz motorlar kullanılmakta olup, özellikle yüksek binalarda dişlisiz sistemler tercih edilmektedir. Hidrolik asansörler ise genellikle düşük katlı binalarda ve yük asansörlerinde kullanılmaktadır.

Kabin ve karşı ağırlık sistemi, asansörün dengeli çalışmasını sağlayan temel bileşenlerdir. Kabin, standartlara uygun malzemeden imal edilmiş taşıyıcı çerçeve ve güvenlik ekipmanlarıyla donatılmış olmalıdır. Karşı ağırlık ise kabin ve beyan yükünün bir kısmını dengeleyerek enerji verimliliğini artırır ve sistemin güvenli çalışmasını sağlar.

Kılavuz raylar, kabinin ve karşı ağırlığın düzgün ve güvenli hareketini sağlayan kritik elemanlardır. T profilli çelik rayların montajı, bina konstruksiyonuna uygun şekilde yapılmalı ve ray braketleri hesaplanan yükleri taşıyabilecek mukavemette olmalıdır.

Askı tertibatı, çelik halatlar veya kayışlardan oluşur. Modern asansörlerde kullanılan çelik halatların yapısı, çekirdek ve dış sarımlardan oluşan özel konstrüksiyona sahiptir. Halat çapları ve sayıları, asansörün kapasitesine ve hızına göre hesaplanır.

Güvenlik Sistemleri ve Teknik Gereklilikler

Asansörlerde güvenlik sistemleri, primer ve sekonder sistemler olarak kategorize edilir. Primer güvenlik sistemleri, doğrudan can ve mal güvenliğini etkileyen bileşenlerdir. Bunlar arasında fren sistemi, hız regülatörü, paraşüt tertibatı ve tamponlar bulunur.

Fren sistemi, elektromanyetik veya elektromekanik prensiple çalışan çift etkili bir mekanizmadır. Enerji kesildiğinde veya acil durumlarda otomatik olarak devreye girerek kabini güvenli şekilde durdurur. Fren balatalarının durumu ve fren açma-kapama mesafeleri periyodik olarak kontrol edilmelidir.

Hız regülatörü, asansörün nominal hızını %15 aşması durumunda paraşüt sistemini devreye sokan mekanik güvenlik elemanıdır. Regülatör halatının gerginliği ve kasnak kanallarının aşınma durumu düzenli kontrol edilmelidir.

Paraşüt tertibatı, aşırı hız veya halat kopması durumunda kabini kılavuz raylara kenetleyerek durduran mekanik sistemdir. Ani frenlemeli veya kademeli frenleme yapan tipleri mevcuttur. Sistemin çalışma testleri yıllık kontrollerde mutlaka yapılmalıdır.

Periyodik Kontrol ve Bakım Esasları

Asansörlerin periyodik kontrolleri, yetkili A tipi muayene kuruluşları tarafından yılda en az bir kez gerçekleştirilmelidir. Bu kontrollerde asansörün tüm güvenlik sistemleri, mekanik ve elektrik aksamı detaylı şekilde incelenir. Kontrol sonucunda asansöre yeşil (kusursuz), sarı (hafif kusurlu), kırmızı (kusurlu) veya mavi (hafif kusurlu) etiket verilir.

Aylık bakımlar, yetkili servisler tarafından düzenli olarak yapılmalıdır. Bakım sürecinde motor ve vites grubu, fren sistemi, halat ve kasnak grubu, kapı mekanizmaları, güvenlik kontakları ve kabin içi donanımlar kontrol edilir. Her bakımda yağlama noktaları, sıvı seviyeleri ve aşınma durumları incelenir.

Bakım kayıtları, asansör bakım defterine detaylı şekilde işlenmeli ve arıza bildirimleri takip edilmelidir. Bakım firması, asansördeki arızaları 24 saat içinde gidermekle yükümlüdür. Büyük onarım gerektiren durumlarda bina yönetimine yazılı bilgi verilmelidir.

Kaza Analizi ve Risk Değerlendirmesi

Teknik İnceleme Prosedürü

Kaza sonrası teknik incelemede şu adımlar izlenmelidir:

1. Olay yeri incelemesi ve delillerin tespiti
2. Güvenlik sistemlerinin durumunun analizi
3. Bakım ve kontrol kayıtlarının incelenmesi
4. Elektrik ve mekanik ölçümlerin yapılması
5. Kumanda sisteminin test edilmesi
6. Montaj ve imalat uygunluğunun kontrolü

Kusur Oranı Belirleme Kriterleri

Asansör kazalarında kusur oranları belirlenirken şu faktörler değerlendirilmelidir:

• Bakım firmasının sorumluluğu
• Bina yönetiminin sorumluluğu
• İmalat ve montaj hataları
• Kullanıcı hataları
• Periyodik kontrol eksiklikleri

Modernizasyon ve Güvenlik Artırıcı Önlemler

Mevcut asansörlerin güvenlik seviyesinin artırılması için:

• Elektronik güvenlik sistemlerinin modernizasyonu
• Acil kurtarma sistemlerinin güncellenmesi
• Aydınlatma ve haberleşme sistemlerinin iyileştirilmesi
• Sensör ve limit switch sistemlerinin yenilenmesi
• Kumanda panellerinin modernizasyonu önerilmektedir.

Asansör kazalarının teknik analizi sistematik bir yaklaşımla yapılmalıdır. Öncelikle kaza öncesi durum tespiti yapılarak, bakım kayıtları, periyodik kontrol raporları ve arıza bildirimleri incelenmelidir. Kaza anındaki teknik parametreler, güvenlik sistemlerinin durumu ve çevresel faktörler değerlendirilmelidir.

Risk değerlendirmesinde FMEA (Hata Türleri ve Etkileri Analizi) metodolojisi kullanılarak potansiyel riskler belirlenir. Her bir sistem bileşeni için olası arıza modları, etkileri ve önleme metodları tanımlanır. Risk öncelik sayısı (RÖS) hesaplanarak kritik riskler belirlenir.

Hata ağacı analizi (FTA) ile kaza senaryoları modellenir ve kök nedenler tespit edilir. Bu analiz sonucunda, kazaya yol açan teknik eksiklikler ve sistem zafiyetleri ortaya çıkarılır. Düzeltici ve önleyici faaliyetler bu analizlere göre planlanır.

Teknik Kusur Tespiti ve Sorumluluk Analizi

Asansör kazalarında teknik kusurlar genellikle şu kategorilerde incelenir:

İmalat ve Montaj Kusurları: Asansör bileşenlerinin standartlara uygun olmayan imalatı, hatalı montaj teknikleri, uygun olmayan malzeme kullanımı bu kategoride değerlendirilir. CE işareti ve uygunluk beyanı kontrolleri yapılır.

Bakım Eksiklikleri: Periyodik bakımların yapılmaması veya eksik yapılması, güvenlik sistemlerinin test edilmemesi, aşınan parçaların değiştirilmemesi gibi durumlar incelenir.

İşletme Hataları: Kapasite üstü yükleme, hatalı kullanım, güvenlik sistemlerinin devre dışı bırakılması gibi faktörler değerlendirilir.

Modernizasyon ve Yenileme Gereksinimleri

Mevcut asansörlerin güvenlik seviyesinin artırılması için modernizasyon çalışmaları planlanmalıdır. Elektronik güvenlik sistemleri, sensör ve limit switch sistemleri, kumanda panelleri güncel teknolojiye uygun olarak yenilenmelidir.

Özellikle 20 yaşını aşmış asansörlerde kapsamlı bir teknik değerlendirme yapılarak modernizasyon ihtiyaçları belirlenmelidir. EN 81-80 standardı kapsamında risk analizi yapılarak gerekli iyileştirmeler planlanmalıdır.

Sonuç

Asansör kazalarının önlenmesinde proaktif yaklaşım büyük önem taşımaktadır. Güvenlik sistemlerinin etkin çalışması, düzenli bakım ve kontrollerin yapılması, teknik personelin yetkinliği ve modernizasyon çalışmaları temel unsurlardır.

Bilirkişi incelemelerinde, bu raporda belirtilen teknik kriterler ve metodoloji referans alınmalıdır. Her vaka özelinde asansörün türü, kullanım amacı ve teknik özellikleri dikkate alınarak detaylı analiz yapılmalıdır.

Aklınıza takılan konular ile ilgili iletişim numaralarından mail adresinden bize ulaşarak bilgi alabilirsiniz.

Mühendislik alanlarında uzman ekibimizle danışmanlık, raporlama hizmeti verilmektedir.