Endüstriyel tesisler, inşaat sahaları ve liman işletmelerinde yaygın olarak kullanılan vinçler, iş kazalarının önemli bir bölümünü oluşturmaktadır. Türkiye’de her yıl çok sayıda vinç kazası meydana gelmekte, bu kazalar ciddi yaralanmalara, can kayıplarına ve büyük maddi hasarlara neden olmaktadır. Bu teknik değerlendirme raporu, vinç kazaları ve yük düşmelerini mühendislik ve hukuki açıdan inceleyerek detaylı bir analiz sunmaktadır.

Vinç operasyonlarında güvenlik, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ve ilgili yönetmelikler çerçevesinde ele alınmaktadır. Yasal düzenlemeler, vinçlerin tasarımından bakımına, operatör eğitiminden periyodik kontrollerine kadar tüm süreçleri kapsar. Özellikle İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği, temel gereklilikleri belirler.

Vinçler teknik yapıları bakımından kule vinçler, portal vinçler, köprülü vinçler ve mobil vinçler olarak sınıflandırılır. Kule vinçler, yüksek yapılarda kullanılan, sabit veya raylı sistemler üzerinde hareket edebilen kompleks yapılardır. Ana bileşenleri arasında kule gövdesi, dönüş mekanizması, yatay bom ve kaldırma mekanizması bulunur. Yapısal sağlamlık ve denge hesapları, rüzgar yükleri, zemin oturmaları ve dinamik etkiler detaylı mühendislik analizleriyle değerlendirilmelidir.

Portal ve köprülü vinçler, endüstriyel tesislerde yaygın kullanılan sistemlerdir. Bu vinçlerde taşıyıcı konstrüksiyon, yürüme mekanizması, kaldırma grubu ve elektrik sistemleri temel bileşenlerdir. Ray sistemleri, köprü kirişleri ve taşıyıcı kolonların yapısal analizleri büyük önem taşır. Yorulma hesapları, kiriş sehimleri ve bağlantı detayları titizlikle incelenmelidir.

Mobil vinçlerde denge hesapları, zemin taşıma kapasitesi ve destek ayaklarının konumlandırılması kritik parametrelerdir. Teleskopik bomlu sistemlerde hidrolik silindirlerin kontrolü, basınç emniyet sistemleri ve yük moment sınırlayıcıları sürekli denetlenmelidir. Kafes bomlu sistemlerde bom elemanlarının bağlantıları, halat sistemleri ve makara grupları özel dikkat gerektirir.

Vinç güvenlik sistemlerinin merkezinde yük momenti sınırlama sistemi yer alır. Bu sistem, vincin anlık çalışma parametrelerini izleyerek güvenli operasyon sınırlarını kontrol eder. Yük ağırlığı, bom açısı, çalışma yarıçapı ve rüzgar hızı gibi faktörler gerçek zamanlı değerlendirilir. Modern sistemlerde veri kaydı tutularak kaza analizleri için değerli bilgiler sağlanır.

Fren sistemleri, mekanik güvenliğin temel unsurudur. Kaldırma, yürüyüş ve dönüş hareketleri için ayrı fren sistemleri bulunur. Her sistem, nominal yükün en az 1.5 katını tutabilecek kapasitede tasarlanır. Elektromanyetik frenler, enerji kesilmesi durumunda otomatik devreye girerek yükü güvenli konumda tutar. Balata aşınmaları, açma-kapama mesafeleri ve tepki süreleri periyodik kontrol edilmelidir.

Halat sistemleri, kazaların en sık görüldüğü bileşenlerdir. Çelik halatların seçimi, kullanımı ve bakımı özel uzmanlık gerektirir. Halat çapı ölçümleri, kopuk tel sayısı kontrolleri ve yağlama durumu düzenli değerlendirilmelidir. Uç bağlantıları, makara sistemleri ve tambur sarımı kritik noktalardır. Tel kopmaları, ezilmeler ve formasyon bozuklukları değişim kriterleridir.

Vinç kazalarının teknik analizi sistematik yaklaşım gerektirir. Olay öncesi durum değerlendirmesinde bakım kayıtları, sertifikalar ve risk analizleri incelenmelidir. Kaza anının analizinde yük özellikleri, çalışma koşulları ve çevresel faktörler detaylandırılmalıdır. Kusur tespitinde sorumluluklar, yetkinlikler ve prosedürler değerlendirilmelidir.

Yargıtay kararları incelendiğinde, vinç kazalarında işverenin güvenlik önlemlerini almadığı durumlarda yüksek kusur oranları görülmektedir. Moment sınırlayıcı sistemin devre dışı bırakılması, operatör sertifikasının bulunmaması ve periyodik kontrollerin yapılmaması durumlarında işveren kusur oranları %70-80 düzeyindedir.

Modern vinç teknolojileri, elektronik yük göstergeleri, anti-salınım sistemleri ve çarpışma önleme sistemleri sunar. Radar algılama, ultrasonik sensörler ve lazer tarayıcılar operasyon güvenliğini artırır. Otomatik frenleme sistemleri acil durumlarda hızlı müdahale sağlar. Veri kaydı, kaza analizleri ve bakım planlaması için kritik bilgiler sunar.

Periyodik kontroller yıllık, aylık, haftalık ve günlük olarak planlanmalıdır. Günlük kontrollerde görsel inceleme ve fonksiyon testleri yapılır. Haftalık kontrollerde elektrik ve mekanik sistemler denetlenir. Aylık kontrollerde detaylı muayene ve ölçümler gerçekleştirilir. Yıllık kontrollerde kapsamlı testler ve gerekli yenilemeler yapılır.

Operatör eğitimi ve sertifikasyonu güvenli çalışmanın temelidir. Teorik eğitimlerde teknik bilgiler, güvenlik sistemleri ve acil durumlar öğretilir. Pratik eğitimlerde manevra teknikleri ve özel operasyonlar çalışılır. Simülatör eğitimi modern bir gereklilik haline gelmiştir. MYK belgesi, iş güvenliği eğitimi ve ilkyardım sertifikası zorunludur.

Risk değerlendirmesi sürekli güncellenen bir süreç olmalıdır. Mekanik riskler, operasyonel faktörler ve çevresel etkiler sistematik incelenmelidir. Tehlike tanımlama, risk analizi ve önleyici tedbirler düzenli gözden geçirilmelidir. Acil durum planları hazırlanmalı ve tatbikatlar yapılmalıdır.

İşaretçi ve sapancı eğitimleri özel önem taşır. İşaretçiler, standart el işaretlerini ve kablosuz iletişim protokollerini bilmelidir. Sapancılar, yük bağlama teknikleri ve malzeme özelliklerinde uzmanlaşmalıdır. Her iki grup da acil durum prosedürlerine hakim olmalıdır.

Kaza önleme stratejileri proaktif yaklaşım gerektirir. Güvenlik sistemlerinin modernizasyonu, periyodik kontrollerin düzenliliği ve çalışan eğitimleri temel unsurlardır. İş güvenliği kültürünün geliştirilmesi, risk farkındalığının artırılması ve iletişimin güçlendirilmesi uzun vadeli hedeflerdir.

Avrupa Birliği direktifleri ve uluslararası standartlar referans alınmalıdır. CE işaretlemesi, uygunluk beyanı ve teknik dosya gereklilikleri karşılanmalıdır. Harmonize standartlara uyum sağlanmalı, güncel gelişmeler takip edilmelidir. İyi uygulama örnekleri incelenmeli ve adapte edilmelidir.

Sonuç olarak, vinç kazalarının önlenmesi sistematik ve bütüncül yaklaşım gerektirir. Teknik emniyet sistemleri, operatör yetkinliği, bakım süreçleri ve risk yönetimi bir arada ele alınmalıdır. Yasal mevzuat ve teknik standartlar sürekli takip edilmeli, modern teknolojiler değerlendirilmelidir. İş güvenliği kültürünün yerleşmesi ve farkındalığın artması için tüm paydaşlar koordineli çalışmalıdır.

ÖRNEK VAKA İNCELEME RAPORU: LİMAN BÖLGESİNDE KONTEYNER ELLEÇLEME KAZASI

Olay Yeri ve Tarihi: İzmir Alsancak Limanı, 15 Ocak 2024, Saat: 14:30

Kaza Tanımı: Konteyner terminalinde RTG (Rubber Tyred Gantry) vinç ile 40’lık konteyner elleçlemesi sırasında, konteynerin sapanlardan kurtularak yaklaşık 12 metre yükseklikten düşmesi sonucu meydana gelen kaza.

Teknik Detaylar: RTG Vinç Özellikleri:

• Üretim Yılı: 2018
• Kapasite: 40 ton
• Son periyodik kontrol tarihi: 10 Kasım 2023
• CE işareti mevcut
• Moment sınırlama sistemi aktif durumda

Kaza Anındaki Koşullar:

• Rüzgar hızı: 35 km/saat (kabul edilebilir sınırlar içinde)
• Görüş koşulları: Açık hava
• Zemin durumu: Kuru beton zemin
• Yük ağırlığı: 28 ton (vinç kapasitesi dahilinde)

Teknik İnceleme Bulguları:

1. Konteyner kilit sisteminde (twistlock) deformasyon tespit edilmiştir
2. Vinç halatlarında aşınma belirtileri gözlenmiştir
3. Yük sensörlerinin kalibrasyonunun 2 ay geciktiği tespit edilmiştir
4. Operatör kabinindeki kamera görüntü sistemi çalışır durumdadır
5. Moment sınırlama sistemi aktif ve çalışır durumdadır

Operasyonel Durum Analizi: Operatör, gerekli sertifikalara sahip ve 5 yıllık deneyime sahiptir. Ancak son İSG eğitiminin 8 ay önce yapıldığı (yasal süre 6 ay) tespit edilmiştir. İşaretçi ile operatör arasındaki telsiz iletişimi kayıtları incelendiğinde, standart iletişim protokollerine uyulmadığı görülmüştür.

Kazanın Teknik Nedenleri:

1. Kilit sistemindeki deformasyon nedeniyle konteynerin tam olarak kilitlenmemesi
2. Halat aşınmalarının kritik seviyeye ulaşması
3. Yük sensörlerinin kalibrasyonunun gecikmesi nedeniyle hatalı yük okumaları

İşletme Kaynaklı Eksiklikler:

1. Periyodik bakımların zamanında yapılmaması
2. İSG eğitimlerinin gecikmesi
3. Standart operasyon prosedürlerinin uygulanmaması
4. Risk değerlendirmesinin güncellenmemesi

Hukuki Değerlendirme: İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ve ilgili yönetmelikler kapsamında yapılan değerlendirmede, işveren ve alt işverenin yükümlülüklerini tam olarak yerine getirmediği tespit edilmiştir. Benzer Yargıtay kararları incelendiğinde (örn: Yargıtay 21. HD. 2019/5245 E.) kusur dağılımı şu şekilde öngörülmektedir:

Kusur Oranları:

• İşveren: %60 (Bakım ve kontrol eksiklikleri)
• Alt İşveren: %20 (Eğitim ve prosedür eksiklikleri)
• Operatör: %20 (İletişim protokolüne uymama)

Alınması Gereken Önlemler:

1. Tüm kilit sistemlerinin yenilenmesi
2. Vinç halatlarının değişimi
3. Sensör kalibrasyonlarının yapılması
4. İSG eğitimlerinin güncellenmesi
5. Operasyon prosedürlerinin revizyonu
6. Risk değerlendirmesinin yenilenmesi

Sonuç ve Öneriler: Bu kaza, teknik bakım eksiklikleri ile operasyonel ihmallerin birleşiminden kaynaklanmıştır. Benzer kazaların önlenmesi için periyodik kontrol ve bakımların aksatılmaması, çalışan eğitimlerinin düzenli yapılması ve operasyon prosedürlerinin sıkı şekilde uygulanması gerekmektedir. İşletmenin kalite ve güvenlik yönetim sisteminin gözden geçirilmesi önerilmektedir.

Aklınıza takılan konular ile ilgili iletişim numaralarından mail adresinden bize ulaşarak bilgi alabilirsiniz.

Mühendislik alanlarında uzman ekibimizle danışmanlık, raporlama hizmeti verilmektedir.