Modern üretim sistemlerinin temel unsurlarından olan CNC (Computer Numerical Control) tezgahları, yüksek hassasiyet ve verimlilik sağlamakla birlikte, çeşitli iş kazası risklerini de beraberinde getirmektedir. Bu rapor, CNC tezgah kazalarını teknik ve hukuki açıdan inceleyerek, makine mühendisliği perspektifinden kapsamlı bir değerlendirme sunmaktadır. 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ve ilgili yönetmelikler çerçevesinde hazırlanan bu rapor, kazaların önlenmesi için gerekli teknik tedbirleri detaylandırmaktadır.

CNC tezgahları, çalışma prensiplerine göre CNC torna tezgahları, CNC freze tezgahları, CNC taşlama tezgahları ve CNC punch presler olarak sınıflandırılmaktadır. Her bir tezgah tipi için özel güvenlik gereksinimleri bulunmaktadır. Torna tezgahlarında ayna koruması ve çapak siperi, freze tezgahlarında kesici takım koruması ve soğutma sıvısı siperleri, taşlama tezgahlarında zımpara taşı muhafazası ve punch preslerde kalıp koruyucuları temel güvenlik elemanlarıdır.

CNC tezgahlarında güvenlik sistemleri, mekanik ve elektronik koruma elemanlarından oluşur. Mekanik koruyucular, hareketli parçalara erişimi engelleyen sabit veya hareketli bariyerlerdir. Elektronik güvenlik sistemleri ise acil durdurma butonları, kapı kilitleme sensörleri, ışık bariyerleri ve basınç algılayıcı pedlerden oluşmaktadır. Bu sistemlerin tümü, EN ISO 13849-1 standardına uygun güvenlik seviyesinde tasarlanmalıdır.

İş parçası bağlama sistemleri, CNC tezgahlarda kritik öneme sahiptir. Ayna ve pensler düzenli kontrol edilmeli, hidrolik ve pnömatik bağlama sistemlerinin basınç kontrolleri yapılmalıdır. Bağlama elemanlarının aşınma ve deformasyon durumları periyodik olarak incelenmelidir. Özellikle yüksek devirli işlemlerde iş parçası fırlaması ciddi kazalara neden olabilmektedir.

Kesici takım yönetimi, güvenli operasyonun temel unsurlarındandır. Takımların ömür takibi yapılmalı, aşınma kriterleri belirlenmeli ve düzenli değişimleri sağlanmalıdır. Takım magazinlerinin düzenli kontrolü, takım tutucu sistemlerin bakımı ve soğutma sıvısı sistemlerinin denetimi önem taşır. Yanlış takım seçimi veya aşınmış takım kullanımı, iş parçası fırlaması ve takım kırılması gibi kazalara yol açabilir.

Program güvenliği, CNC tezgahlarda kazaların önlenmesinde kritik rol oynar. Program simülasyonu yapılmalı, çarpışma kontrolü gerçekleştirilmeli ve hız limitleri doğru ayarlanmalıdır. G ve M kodlarının doğruluğu kontrol edilmeli, referans noktaları ve koordinat sistemleri düzenli kalibre edilmelidir. Program hafızasının yedeklenmesi ve yetkisiz müdahalelere karşı koruma sağlanması gerekir.

Operatör yetkinliği ve eğitimi, güvenli operasyonun temelidir. CNC operatörleri, tezgah kullanımı, program yazma, takım seçimi ve güvenlik sistemleri konularında kapsamlı eğitim almalıdır. Mesleki Yeterlilik Kurumu standartlarına uygun sertifikasyon zorunludur. Periyodik yenileme eğitimleri ve bilgi güncellemeleri düzenli yapılmalıdır.

Bakım ve kontrol süreçleri sistematik yürütülmelidir. Günlük kontrollerde yağlama noktaları, sıvı seviyeleri ve güvenlik sistemleri test edilmelidir. Haftalık bakımlarda mekanik aksamlar, elektrik bağlantıları ve hidrolik sistemler incelenmelidir. Aylık bakımlarda kapsamlı kontroller, kalibrasyon işlemleri ve gerekli parça değişimleri yapılmalıdır.

Risk değerlendirmesi sürekli güncellenen bir süreç olmalıdır. Mekanik riskler, elektrik riskleri, ergonomik faktörler ve çevresel etkiler sistematik incelenmelidir. Her yeni operasyon veya proses değişikliğinde risk analizi yenilenmelidir. Özel operasyonlar için iş izin sistemi uygulanmalıdır.

Acil durum prosedürleri net tanımlanmalıdır. Operatörlerin acil durumda yapacakları işlemler, tezgahın güvenli duruşa geçirilmesi ve ilk müdahale adımları belirlenmelidir. Acil durum ekipmanları ulaşılabilir olmalı, düzenli kontrol edilmelidir. Tatbikatlar periyodik olarak yapılmalıdır.

Çalışma ortamı düzeni kazaların önlenmesinde önemlidir. Aydınlatma yeterli seviyede olmalı, havalandırma sistemi etkin çalışmalıdır. Zeminde kaymayı önleyici malzeme kullanılmalı, talaş ve soğutma sıvısı tahliyesi düzgün yapılmalıdır. İş istasyonu ergonomik tasarlanmalı, operatör yorgunluğu minimize edilmelidir.

Kişisel koruyucu donanımlar doğru seçilmelidir. Göz koruyucuları, işitme koruyucuları, çelik burunlu ayakkabılar ve uygun iş eldivenleri temin edilmelidir. Koruyucuların standartlara uygunluğu kontrol edilmeli, kullanım ömürleri takip edilmelidir. Çalışanların koruyucu kullanımı denetlenmelidir.

Yargıtay kararları incelendiğinde, CNC tezgah kazalarında işverenin güvenlik önlemlerini almadığı durumlarda yüksek kusur oranları belirlendiği görülmektedir. Özellikle güvenlik sistemlerinin devre dışı bırakılması, operatör eğitiminin eksikliği ve bakım yetersizliği durumlarında işveren kusur oranları %70-80 seviyelerine ulaşmaktadır.

Modern CNC teknolojileri gelişmiş güvenlik sistemleri sunmaktadır. Yapay zeka destekli çarpışma önleme, gerçek zamanlı takım durum izleme, uzaktan izleme ve arıza teşhis sistemleri kullanılmaktadır. Bu sistemlerin etkin kullanımı için operatör eğitimi ve teknik destek önemlidir.

Dokümantasyon ve kayıt sistemi düzgün tutulmalıdır. Bakım kayıtları, eğitim sertifikaları, kalibrasyon raporları ve iş kazası tutanakları arşivlenmelidir. Dokümantasyon sistemi, izlenebilirlik sağlamalı ve denetlemelerde kanıt oluşturmalıdır.

İş sağlığı ve güvenliği kültürünün yerleşmesi için sürekli çalışma gerekir. Güvenlik bilinci eğitimlerle desteklenmeli, iyi uygulamalar ödüllendirilmelidir. Ramak kala olayları raporlanmalı ve düzeltici faaliyetler planlanmalıdır.

Sonuç olarak, CNC tezgah kazalarının önlenmesi sistematik ve bütüncül yaklaşım gerektirir. Teknik emniyet sistemleri, operatör yetkinliği, bakım süreçleri ve risk yönetimi bir arada ele alınmalıdır. Yasal mevzuat ve teknik standartlar sürekli takip edilmeli, modern teknolojiler değerlendirilmelidir.

ÖRNEK VAKA: AĞIR METAL SANAYİ CNC İŞLEME KAZASI

Olay Bilgileri:
TC Ankara XX Mahkemesi
Dosya No: 2023/XXX
Olay Tarihi: 18 Kasım 2023
Olay Saati: 15:40
Olay Yeri: XXXX Metal San. ve Tic. A.Ş. CNC İşleme Atölyesi

Kaza Detayı:
5 eksenli CNC işleme merkezinde havacılık sektörü için hassas parça üretimi sırasında, ø320mm çapında titanyum alaşımlı iş parçasının yüksek devirde (3200 rpm) işlenmesi esnasında meydana gelen fırlama kazası.

Tezgah Teknik Özellikleri:
– Tezgah: MAZAK VARIAXIS i-800
– Üretim/İthal Yılı: 2020
– İşletmeye Alınma: 2021
– Kontrol Ünitesi: MAZATROL SmoothAi
– Güç: 37kW
– Maksimum Devir: 12000 rpm
– Son Periyodik Kontrol: Ağustos 2023
– CE Sertifikası: Mevcut

Güvenlik Sistemleri:
1. Kapı Kilitleme Sistemi: PILZ PSENcode
2. Acil Stop Sistemi: SIEMENS 3SK1
3. Işık Bariyeri: SICK deTec4 Core
4. Takım Ölçüm Sistemi: RENISHAW OMP60

Kaza Anı Operasyon Verileri:
– İşleme Programı: #2458-T10
– Kesme Hızı: 245 m/dak
– İlerleme: 0.15 mm/dev
– Kesme Derinliği: 2.5mm
– Soğutma: Yüksek basınç (70 bar)
– Program Modu: Otomatik çalışma

Tespit Edilen Teknik Eksiklikler:
1. Pnömatik mengene basınç göstergesi arızalı
2. Mengene çenelerinde 0.8mm aşınma
3. Kapı emniyet sensörü bypass edilmiş
4. Acil stop butonunun 2’si çalışmıyor
5. Soğutma sıvısı konsantrasyonu düşük (%4, olması gereken %8)

İnsan Faktörü Analizi:
Operatör Bilgileri:
– Deneyim: 6 yıl
– MYK Belgesi: Yok
– Son İSG Eğitimi: 11 ay önce (yasal süre 6 ay)
– Vardiya Süresi: Kazadan önce 7 saat çalışma
– Vardiya Tipi: 08:00-16:00 gündüz vardiyası

Yönetimsel Faktörler:
1. Risk değerlendirmesi 14 ay önce yapılmış (yasal süre 6 ay)
2. Vardiya devir teslim formu eksik
3. Kalite kontrol onayı alınmamış
4. İş izin formu düzenlenmemiş
5. Bakım kayıtları düzensiz

Hukuki Değerlendirme ve Sorumluluk Analizi:

İşveren Sorumluluğu (%70):
– İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu Md. 4 ihlali
– Risk değerlendirmesi eksikliği
– Periyodik kontrol yetersizliği
– Eğitim eksikliği
– Denetim yetersizliği

Alt İşveren (Bakım Firması) Sorumluluğu (%20):
– Bakım sözleşmesi yükümlülüklerinin ihlali
– Periyodik kontrol raporlama eksikliği
– Arıza takip sisteminin yetersizliği

Operatör Sorumluluğu (%10):
– Güvenlik sistemine müdahale
– Prosedürlere uymama
– Kontrol formlarını doldurmama

Yargıtay Emsal Kararları:
1. Yargıtay 21. HD. 2019/XXXX: Benzer bir CNC kazasında işveren sorumluluğu %75 belirlenmiştir.
2. Yargıtay 10. HD. 2020/XXXX: Güvenlik sistemlerine müdahale durumunda operatör sorumluluğu %15 kabul edilmiştir.

Aklınıza takılan konular ile ilgili iletişim numaralarından mail adresinden bize ulaşarak bilgi alabilirsiniz.

Mühendislik alanlarında uzman ekibimizle danışmanlık, raporlama hizmeti verilmektedir.